ترجمه
(روزه در) ماه رمضان، ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است. (و قرآن كتابى است كه) هدایتگر مردم همراه با دلائل روشنِ هدایت و وسیله تشخیص حقّ از باطل است، پس هر كس از شما كه این ماه را دریابد، باید روزه بگیرد. و آنكس كه بیمار یا در سفر باشد، روزهاى دیگرى را به همان تعداد روزه بگیرد. خداوند براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد (این قضاى روزه) براى آن است كه شماره مقرّر روزها را تكمیل كنید وخدارا بر اینكه شما را هدایت كرده، به بزرگى یاد كنید، باشد كه شكرگزار گردید.
نکته ها
«رمضان» از ماده «رَمض» به معناى سوزاندن است. البتّه سوزاندنى كه دود و خاكستر به همراه نداشته باشد. وجه تسمیه این ماه از آن روست كه در ماه رمضان، گناهان انسان سوزانده مىشود.
ماه رمضان، ماه نزول قرآن مىباشد و تنها ماهى است كه نامش در قرآن آمده و شب قدر نیز در این ماه است. در تفسیر برهان از پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله نقل شده است كه فرمودند: تمام كتابهاى آسمانى، در ماه رمضان نازل شدهاند. ماه رمضان، بهترین ماه خدا است. آن حضرت در جمعه آخر ماه شعبان، خطبه مفصلى در عظمت ماه رمضان ایراد كردهاند كه در بعضى از تفاسیر وكتب روایى آمده است. [549] همچنین در صحیفه سجادیه، امام سجاد علیه السلام در وداع ماه رمضان مناجات جان سوزى دارند.
اسلام دین آسان و بناى آن بر سهولت و عدمسختگیرى است. هر كس مریض یا مسافر بود روزه نگیرد و قضاى آن را انجام دهد. اگر وضو گرفتن مشكل است، تیمّم را جایگزین مىكند. اگر ایستادن در نماز مشكل است، اجازهى نشسته نماز خواندن را مىدهد. كه این قانون به نام «قاعده لاحرج» در فقه مشهور است.
رمضان ماه مهمانى خدا
در رمضان، مؤمنان با كارت «یا ایّها الّذین آمنوا كُتب علیكم الصّیام» به میهمانى خداوند دعوت شدهاند، و این میهمانى ویژگىهایى دارد:
1- میزبان، خداوند است و میهمانان را شخصاً دعوت كرده است.
2- وسیله پذیرایى، شب قدر، نزول قرآن، فرود آمدن فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح، و دورى از دوزخ است.
3- زمان پذیرایى، ماه رمضان است كه به گفتهى روایات، اوّل آن رحمت، وسط آن مغفرت و آخر آن پاداش است.
4- چگونگى پذیرایى، شب قدر به گونهاى است كه در آن نیاز یك سال میهمانان تأمین مىشود و زمین با نزول فرشتگان در شب قدر مزیّن مىگردد.
5 - غذاى این ماه، غذاى روح است كه براى رشد معنوى لازم است، نه غذاى جسم. لطف غذاى این مهمانى، آیات قرآن است كه تلاوت یك آیه آن در ماه رمضان همچون تلاوت تمام قرآن در ماههاى دیگر است.
این میهمانى هیچ سنخیّتى با میهمانىهاى دنیوى ندارد. خداوندِ عالِم و غنى و خالق و باقى و عزیز و جلیل، میزبان انسانهاى جاهل و فقیر و فانى و مخلوق و ذلیل مىشود و مىگوید: من دعایتان را مستجاب مىكنم و براى هر نفسى كه در ماه رمضان مىكشید، پاداش تسبیحى عطا مىكنم. [550]
آداب مهمانى
در وسائل الشیعه [551] براى اخلاق روزهدار در ضمن روایت مفصلى مىخوانیم: روزهدار، از دروغ، گناه، مجادله، حسادت، غیبت، مخالفت با حقّ، فحش و سرزنش و خشم، طعنه و ظلم و مردم آزارى، غفلت، معاشرت با فاسدان، سخنچینى و حرامخوارى، دورى كند و نسبت به نماز، صبر و صداقت و یاد قیامت توجّه خاصّ داشته باشد.
شرط حضور در این مهمانى، فقط تحمّل گرسنگى نیست. در حدیث آمده است: آن كس كه از اطاعت رهبران آسمانى، سرباز زند ویا در مسائل خانوادگى و شخصى با همسر خود بدرفتار و نامهربان باشد ویا از تأمین خواستههاى مشروع او خوددارى كند و یا والدین از او ناراضى باشند، روزه او قبول نیست وشرایط این ضیافت را به جاى نیاورده است.
روزه گرچه فوائد ومنافع طبّى از قبیل دفع وبرطرف شدن مواد زاید بدن در اثر گرسنگى را دارد، امّا سحرخیزى ولطافت روح واستجابت دعا در ماه رمضان چیز دیگرى است ومحروم واقعى كسى است كه از این همه خیر وبركت محروم باشد.
549) بحار، ج96، ص356.
550) خطبهى پیامبر صلى الله علیه وآله در جمعه آخر ماه شعبان.
551) وسائل، ج7، ص119.
پيام ها
1- ارزش رمضان، به نزول قرآن است. ارزش انسانها نیز مىتواند به مقدارى باشد كه قرآن در آنها نفوذ كرده باشد. «الّذى اُنزل فیه القرآن»
2- هدایت، داراى مراحلى است: یك مرحلهى عمومى است؛ «هدى للناس» و یك مرحلهى خاصّ است. «وبیّنات من الهدى»
3- وجوب روزه، بعد از یقین به حلول ماه رمضان است. «فمن شهد منكم فلیصمه»
4- قضاى روزه بر مریض و مسافر واجب است. «فعدة من ایام اُخر»
5 - روزهى قضا، مشروط به زمان خاصّى نیست. «ایّام اُخر»
6- احكام خداوند بر اساس آسانى و مطابق طاقت انسان است. «یرید بكم الیسر»
7- عسر وحرج، واجبات را از دوش انسان برمىدارد. «لایرید بكم العسر»
8 - روزهى قضا باید به تعداد روزهایى باشد كه عذر داشته است. «لتكملوا العدة»
9- هدایت و توفیق انجام عبادات، از طرف خداست. تكبیر، نشان بزرگداشت خدا و عدم توجّه به خود و دیگران است. «لتكبّروا اللَّه على ما هداكم»
10- روزه، زمینهساز هدایت انسان و سپاسگزارى اوست. «لتكبّروا اللَّه على ما هداكم و لعلّكم تشكرون»