ترجمه
از تو درباره شراب و قمار مىپرسند، بگو: در آن دو گناهى بزرگ است و منافعى (مادّى) نیز براى مردم دارند. (ولى) گناه آن دو از سود آنها بزرگتر است. (همچنین) از تو مىپرسند كه چه انفاق كنند؟ بگو: افزون (بر نیاز خود را)، خداوند اینچنین آیات را براى شما روشن مىسازد تا شاید اندیشه كنید.
نکته ها
كلمه «اثم» به گفتهى راغب در مفردات، به كارى گویند كه انسان را در انجام كارهاى خیر كُند و سست كند.
سؤال اوّلِ مردم دربارهى حكم خمر و میسر است. كلمه «خمر» به معناى پوشش است و لذا به پارچهاى كه زنان سرِ خود را با آن پوشانده و مراعات حجاب مىكنند، «خمار» مىگویند. از آنجا كه شراب، قدرت تشخیص را از عقل گرفته و در واقع آن را مىپوشاند، به آن «خمر» مىگویند.
همچنین كلمهى «مَیسر» از «یسر» به معناى آسان است. گویا در قمار، طرفین مىخواهند مال همدیگر را به آسانى بربایند.
این آیه در پاسخ پرسش آنها مىفرماید: شرابخوارى و قماربازى، گناهان بزرگى هستند، گرچه ممكن است منافعى داشته باشند. چنانكه عدهاى از راه كشت انگور یا شراب فروشى و گروههایى با دایر كردن قمارخانه، ثروتى بدست مىآورند. در كتابهاى علمى وتربیتى، آثار وعوارض منفى شراب و قمار به تفصیل بازگو شده است.
در اینجا فهرستى از آنچه در تفسیرنمونه در باب زیانهاى شراب وقمار آمده است، مىآوریم:
1- كوتاه شدن عمر.
2- عوارض منفى در كودكان. مخصوصاً اگر آمیزشى در حال مستى صورت گیرد.
3- گسترش فساد اخلاقى و بالا رفتن آمار جنایات از قبیل: سرقت، ضرب و جرح، جرائم جنسى و افزایش خطرات و حوادث رانندگى. از یكى از دانشمندان نقل شده است كه اگر دولتها نیمى از شراب فروشىها را ببندند، ما نیمى از بیمارستانها و تیمارستانها را مىبندیم.
قمار نیز از جمله عوامل هیجان، بیمارىهاى عصبى، سكتههاى مغزى و قلبى، بالا رفتن ضربان قلب، بى اشتهایى، و رنگ پریدگى و ... است. همچنان كه بررسى كنندگان، سى درصد آمار جنایات را مرتبط با قمار دانستهاند. در ضمن قمار، در شكوفایى اقتصادى نقش تخریبى داشته و نشاط كار مفید را از بین مىبرد. در بعضى از كشورهاى غیر اسلامى نیز در سالهایى قمار را ممنوع و غیر قانونى اعلام كردهاند. مثلاً انگلستان در سال 1853، شوروى در سال 1854 و آلمان در سال 1873 قمار را ممنوع اعلام كردند.
سؤال دوّمِ مردم دربارهى انفاق است كه مىپرسند چه چیزى را انفاق كنند؟ آیه در جواب مىفرماید: «عفو» را! عفو در لغت علاوه بر گذشت و آمرزش به معناى حدّ وسط، مقدار اضافى، و بهترین قسمت مال آمده است و هر یك از این معانى نیز با آیه سازگار است و ممكن است مراد از عفو، همهى این معانى باشد. یعنى اگر خواستید انفاق كنید، هم مراعات اعتدال را نموده و همهى اموالتان را یكجا انفاق نكنید تا خود نیازمند نشوید و هم در موقع انفاق، از بهترین اموال خود بدهید. چنانكه قرآن در جاى دیگر مىفرماید: «لن تنالوا البرّ حتّى تنفقوا ممّا تحبّون» به نیكى نم [633] ىرسید مگر از آنچه دوست دارید انفاق كنید.
در تفاسیر آمده است كه تحریم شراب به صورت تدریجى بوده است. زیرا اعراب، گرفتار شراب بودند و لذا آیات، به تدریج آنها را آماده پذیرش تحریم نمود. ابتدا این آیه نازل شد: «تتّخذون منه سكراً و رزقاً حسناً» [634] از انگور، هم نوشابهى مست كننده و هم رزق نیكو بدست مىآید. یعنى شراب، رزق حسن نیست. بعد این آیه نازل شد: «فیهما اِثم كبیر و منافع للناس و اِثمهما اكبر» ضرر شراب و قمار براى مردم، بیشتر از منفعت آنهاست. و سپس این آیه نازل شد: «لاتقربوا الصلوة و انتم سُكارى» [635] به هنگام نماز نباید مست باشید. و در خاتمه حرمت دائمى و علنى بیان شد؛ «انّما الخمر و المیسر... رجس من عمل الشیطان» [636] شراب و قمار... نجس و از اعمال شیطان هستند.
633) آلعمران، 92.
634) نحل، 67.
635) نساء، 43.
636) مائده، 90.
پيام ها
1- شراب و قمار، هر دو عامل فساد جسم و روح و مایهى غفلت هستند. لذا در قرآن در كنار هم مطرح شدهاند. «الخمر والمیسر»
2- از اندیشه و امنیّت، پاسدارى كنید. با تحریم شراب، از عقل و فكر، و با تحریم قمار، از آرامش و سلامتى روحى و اقتصادى پاسدارى شده است. «فیهما اثم كبیر... و اثمهما اكبر»
3- در برخوردها، انصاف داشته باشید. بدىهاى دیگران را در كنار خوبىهاى آنها ببینید. آیه از منافع شراب وقمار چشم نمىپوشد وموضوع را به نحوى مطرح مىكند كه قدرت تعقّل و تفكّر در انسان زنده شود. «فیهما اثم كبیر ومنافع للناس واثمهما اكبر»
4- در محرّمات گاهى ممكن است منافعى باشد. «منافع للناس»
5 - در جعل قوانین باید به مسئله اهمّ ومهمّ توجّه كرد. «منافع للناس و اثمهما اكبر»
6- احكام الهى بر اساس مصالح و مفاسد است. «اثمهما اكبر»
7- آشنایى با فلسفه احكام، گامى به سوى پذیرش آن است. «اثمهما اكبر»
8 - گناهان، كبیره و صغیره دارند. «اثمهما اكبر»