ترجمه
پس آدم از سوى پروردگارش كلماتى دریافت نمود، (وبا آن كلمات توبه كرد،) پس خداوند لطف خود را بر او بازگرداند. همانا او توبه‌پذیر مهربان است.
نکته ها
چون آدم از غذایى كه نباید بخورد، چشید و از آن همه نعمت و رفاه محروم شد، متوجّه اشتباه خود گردید. او در اثر پشیمانى و ندامت، كلماتى را از خداوند دریافت كرد و به وسیلهى آن كلمات، توبه نمود. [291]
طبق آنچه از روایات شیعه وسنى استفاده مىشود، مراد از كلماتى كه آدم به وسیلهى آن توبه نمود، توسّل به بهترین خلق خدا یعنى حضرت محمّد و اهلبیت او علیه وعلیهم السلام است. چنانكه در تفسیر درّالمنثور از ابن عباس نقل شده است كه آدم براى پذیرش توبهاش، خداوند را به این نامها قسم داد: «بحّق محمّد وعلىّ و فاطمة و الحسن و الحسین» [292] البتّه برخى معتقدند، مراد از كلمات، همان جملهاى است كه در سورهى اعراف آمده است: «ربّنا ظلمنا أنفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنكوننّ من الخاسرین» [293] خدایا! ما به خود ستم كردهایم و اگر تو ما را نیامرزى و مورد رحمت قرار ندهى، حتماً از زیانكاران خواهیم بود.
291) توبه، به معنى بازگشت است. اگر توبه را به خدا نسبت دهیم، به معنى بازگشت لطف و رحمت او بر بندهى خلافكار و پشیمان است؛ »هو التوّاب« و اگر آنرا به بنده نسبت دهیم به معنى بازگشت انسان خطاكار به سوى خداوند است. »فتاب علیه«
292) تفسیر درّالمنثور، ج1، ص60.
293) اعراف، 23.
پيام ها
1- همچنان كه توفیق توبه از خداست، باید چگونگى و راه توبه را نیز از خداوند دریافت كنیم. «من ربّه كلمات»
2- قبول توبه و ارائهى راه آن، از شئون تربیت و ربوبیّت اوست. «من ربّه»
3- این همه لطف و قبول توبه، تنها كار خداست. «هو»
4- اگر توبه واقعى باشد، خداوند آن را مىپذیرد. «هو التّواب»
5 - اگر توبه را شكستیم، باز هم خداوند توبه را مىپذیرد. «هو التوّاب»
6- عذرپذیرى خداوند همراه با رحمت است، نه عتاب وسرزنش. «التّواب الرّحیم»