ترجمه
سپس دلهاى شما بعد از این جریان سخت شد، همچون سنگ یا سخت‌تر! چرا كه از پارهاى سنگها، نهرها شكافته (وجارى) مىشود وپارهاى از آنها، شكاف برمىدارد و آب از آن تراوش مىكند، و بعضى از سنگها از خوف خدا (از فراز كوه) به زیر مىافتد. (امّا دلهاى شما هیچ متأثّر نمىشود) و خداوند از اعمال شما غافل نیست.
نکته ها
آیات قبل، بسیارى از الطاف الهى درباره بنىاسرائیل، از قبیل: رهایى از شرّ فرعون، شكافته شدن دریا، قبول توبه آنان از گوسالهپرستى، نزول بهترین غذاها، سایهبان قرار دادن ابرها و رهبرى معصوم را یادآور شد و در نهایت، ماجراى قتل نفس وچگونگى كشف قاتل با یك روش اعجازآمیز را بازگو كرد. خداوند در این آیه مىفرماید: به جهت بىتوجّهى شما به این همه نشانه و آیه كه از روى لجاجت وكینه بود، دلهاى شما را قساوت فراگرفت وسنگدل شدید و اىبسا كه دلهایتان از سنگ نیز سخت‌تر شد.
سنگها، مراحل مختلفى دارند:
الف: خرد مىشوند، از آنها نهرها جارى شده وانسانها را سیراب مىكنند. «یتفجّر منه الانهار»
ب: انفجار ندارند، ولى حدّاقل خود و اطراف خود را تر مىكنند. «یخرج منه الماء»
ج: از خشیت الهى، سقوط و سجود دارند. «یهبط من خشیة اللَّه»
پيام ها
1- قساوت و سنگدلى، بدترین نوع مرض روحى است كه به جهت لجاجتهاى پىدرپى، براى انسان پیدا مىشود. «ثم قست قلوبكم من بعد ذلك»
2- مشاهدهى آیات و الطاف الهى، در افراد لجوج به جاى تقویت ایمان، موجب قساوت قلب مىگردد. [369] «قست قلوبكم من بعد ذلك»
3- كارى نكنیم كه نسل ما، شرمنده رفتار ما شود. نیاكان سنگدل شدند، ولى خداوند به نسل آنان مىگوید: «قست قلوبكم»
4- علم، به تنهایى نورانیّت نمىآورد. بعد از دیدن آن همه معجزه، باز سنگدل شدند. «قست قلوبكم من بعد ذلك»
5 - قساوت، مراحلى دارد. «كالحجارة او اشدّ قسوة»
6- با سادهترین تشبیه، عمیقترین معارف را مىتوان بیان كرد. «كالحجارة»
7- انتقادات باید مستند باشد. قرآن كه مىفرماید: دلهاى بعضى از سنگ سفتتر است، دلیل آن را كه جارى شدن آب از كنار سنگ است، بیان مىدارد. «و انّ من الحجارة لما یتفجّر...»
8 - جمادات، مرحلهاى از شعور را دارا هستند. زیرا خوف و خشیت دارند. «وانّ منها لما یهبط من خشیة اللّه» [370]
9- داروى قساوت، توجّه به علم خداوند است. «كالحجارة... و مااللَّه بغافل»
10- سنگدلى، در رفتار ما مؤثّر است. «قست قلوبكم ... عمّا تعملون»
11- خداوند به همهى كارهاى ما آگاه است. «وما اللَّه بغافل عمّا تعلمون»
369) همچنان كه قرآن، براى مؤمنان مایهى شفا ورحمت و براى ظالمان، موجب زیان و خسارت است. اسراء، 82. )باران كه در لطافت طبعش، خلاف نیست، در باغ، لاله روید و در شورهزار، خَس(
370) با توجّه به اینكه خشیت، تنها برخاسته از علم است، نه چیز دیگر: »انّما یخشى اللَّه من عباده العلماء« فاطر، 28. و مولوى نیز مىگوید: )جملهى ذرّات پیدا و نهان، با تو مىگویند، روزان و شبان، ما سمیعیم و بصیریم و هُشیم، با شما نامحرمان، ما خامُشیم، نطق آب و نطق خاك و نطق گل، هست محسوس حواس اهل دل(