ترجمه
نزول (تدریجى) كتاب (بر تو) از جانب خداوند عزیز حكیم است.
همانا ما این كتاب (آسمانى) را به سوى تو به حقّ نازل كردیم، پس خدا را در حالى كه دین خود را براى او خالص نمودهاى عبادت كن.
نکته ها
«تنزیل» به معناى نزول تدریجى و «اِنزال» به معناى نزول دفعى و یك باره است. در این آیات به هر دو نوع نزولِ قرآن اشاره شده است.
واژه «عزّت» 88 مرتبه در قرآن آمده است كه 46 مرتبه آن در كنار حكمت است. «العزیز الحكیم» آرى عزّت زمانى دائمى است كه همراه با حكمت باشد. عزیز واقعى تنها اوست زیرا خالق و مقتدر است، غیب و شهود را مىداند و قبض و بسط رزق بدست اوست.
در حدیث مىخوانیم: هر كس عزّت دنیا و آخرت مىخواهد مطیع خداى عزیز باشد. «فمن اراد عزّ الدارین فلیُطع العزیز»(1)
تكرار كلمه كتاب در دو آیه پى در پى كه یك بار مىفرماید: «كتاب از سوى خداى عزیز است» و بار دیگر مىفرماید: «كتاب حقّ است»، رمز آن است كه راه عزّت فرد و جامعه اتصال به خداى عزیز و مكتب حقّ است و اطاعت از هر كس جز خدا و پیروى از هر دینى جز مكتب وحى، آغاز یا فرجامى ذلّت بار خواهد داشت. غیر از خداى عزیز همه محدود و فانى هستند و جز مكتب وحى همه مكاتب یا محدود نگرند یا خرافى یا سختگیر یا غیر فطرى. آرى، مكتب ساخته دست انسان وابسته نمىتواند جامعه عزیز بسازد و لذا در آیه سوم مىفرماید: دین خالص مخصوص خداست.
گرچه خطاب عبادت خالصانه، متوجّه پیامبر است ولى در حقیقت این خطاب، همهى مردم را شامل مىشود.
«دین» در لغت به معناى جزا، آئین، ملّت، عبادت و اطاعت بكار مىرود(2) ولى در اینجا به معناى عبادت مراد است، زیرا سخن از عبادت است. «فاعبداللّه مخلصاً له الدین»
1) تفسیر مجمعالبیان.
2) قاموس المحیط.
پيام ها
1- قدر كتاب آسمانى را بدانیم، زیرا كه از طرف خداوند حكیم نازل شده و جلوه عزّت و حكمت اوست. «من اللّه العزیز الحكیم»
2- بر خلاف عزّت طاغوتها كه همراه با استبداد است، عزّت الهى همراه با حكمت است. «العزیز الحكیم»
3- چون خداوند عزیز و شكستناپذیر است، سخن او نیز در برابر تمام مكتبها و سخنها پیروز و شكستناپذیر است. «الكتاب من اللّه العزیز الحكیم»
4- قرآن، عزّت آفرین و حكمتآموز است. «الكتاب من اللّه العزیز الحكیم»
5 - گرچه قرآن، به تدریج در مدّت 23 سال نازل شد، «تنزیل الكتاب» امّا در آغاز بعثت یك باره و یكپارچه بر قلب مبارك پیامبر نازل شده است. «انّا انزلنا»
6- قرآن، همچون خداوند حقّ و ثابت است. «بالحقّ» (قرآن، سراسر حقّ و از هر گونه خیالپردازى و سخن نادرست به دور است). «بالحقّ»
7- دلیل و فلسفه نزول قرآن، ارائه حقّ به مردم است. «تنزیل الكتاب... بالحقّ»
8 - عبادت باید در بستر حقّ باشد. «بالحقّ فاعبد» (راه سعادت، قرار گرفتن در محور مكتب، عبادت و اخلاص است).
9- همان گونه كه هدف تكوین و آفرینش، عبادت است «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»(3)، هدف تشریع و نزول كتاب نیز عبادت است. «انا انزلنا الكتاب... فاعبداللّه»
10- نزول كتاب نعمتى است كه سزاوار شكر الهى است. «تنزیل الكتاب... فاعبد»
11- دیندارى باید از هوسها، خیالها و خرافات دور باشد. «مخلصاً له الدین»
12- در عبادات، قصد قربت لازم است. «فاعبد اللّه مخلصاً»
3) ذاریات، 56 .
توضيحات
سیماى سوره زمر
این سوره هفتاد و پنج آیه دارد و در مكّه نازل شده است و همچون دیگر سورههاى مكى، بیشتر مطالب آن در مورد خدا و قیامت است.
«زُمَر» به معناى گروه و جماعت است و نامگذارى این سوره بدین كلمه، از آن جهت است كه دوزخیان و بهشتیان به صورت گروه گروه وارد دوزخ یا بهشت مىشوند، چنانكه در آیات 71 و 73 به این مطلب اشاره شده است.
توحید در خالقیّت، ربوبیّت و عبادت و خصوصاً اخلاص در عبادت و بندگى، بیش از همه در این سوره مورد توجّه و تأكید قرار گرفته است.
حضور مردم در دادگاه قیامت و داورى خداوند بر اساس پرونده اعمال و گواهى شاهدان و سوق دادن گنهكاران به دوزخ و پاكان به بهشت، از مطالبى است كه به تفصیل در این سوره آمده است.