ترجمه
خداوند است كه جانها را به هنگام مرگشان به طور كامل مىگیرد، و (جان) آن را كه نمرده است در هنگام خواب (مىگیرد)، پس آن را كه مرگ بر او قطعى شده نگاه مىدارد و جانهاى دیگر را (كه مرگش فرا نرسیده) براى مدّتى معین (به جسم آنان) باز مىگرداند. بى شك در این (گرفتن و دادن روح هنگام خواب و بیدارى)، براى گروهى كه فكر مىكنند نشانههایى بزرگ (از قدرت خدا) وجود دارد.
نکته ها
«یَتوفّى» از «وَفى» به معناى دریافت كامل امرى است و در مورد مرگ به معناى گرفتن جان به طور كامل است.
سؤال: در آیهى 61 سورهى انعام مىفرماید: «توفّته رسلنا» فرشتگان ما جان را مىگیرند و در آیهى 11 سورهى سجده مىفرماید: «یتوفّاكم ملك الموت» ملك الموت جان شما را مىگیرد و این آیه مىفرماید: خدا جانها را مىگیرد، كدام صحیح است؟
پاسخ: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند براى عزرائیل «ملك الموت» یاورانى از فرشتگان قرار داده است كه جان مردم را مىگیرند و تحویل او مىدهند و او جانها را با آنچه شخصاً قبض كرده به خدا تحویل مىدهد.(39)
در حدیث مىخوانیم: به هنگام خواب روح در بدن مىماند ولى نفس به آسمان مىرود و رابطه میان نفس و روح مثل رابطه خورشید و شعاع خورشید است. اگر خدا بخواهد و مرگش رسیده باشد روح نیز از بدن جدا و به نفس مىپیوندد وگرنه نفس از آسمان نازل و به روح ملحق مىشود.(40)
سؤال: هنگام مرگ كه روح از بدن جدا مىشود كجا مىرود؟
پاسخ: هنگام مرگ، روح به بدنى مثل همین بدن كه نامش قالب مثالى است ملحق و در برزخ با آن بدن، كامیاب یا عذاب مىشود و در خواب نیز، روح با همان بدن سبك و قالب مثالى رؤیا مىبیند و به اطراف مىرود.
جسم انسان در حكم یك اتومبیل و روح در حكم رانندهى آن است؛
گاهى هم ماشین روشن است و هم راننده پشت فرمان، كه این، حالت بیدارى است.
گاهى ماشین روشن است ولى راننده پیاده مىشود و مىرود كه این حالت خواب است. زیرا قلب و معده و كلیه كار مىكنند ولى روح جدا مىشود و به بَدَنى مشابه ملحق شده و به اطراف مىرود. این همان بدنى است كه ما در رؤیاهاى خود با آن سیر و سفر مىكنیم و قالب مثالى نام گذارى شده و به قدرى سبك و چابك است كه بدون واسطه مىتواند در آسمانها پرواز و در اقیانوسها شنا و در یك لحظه به اطراف دنیا برود.
گاهى هم ماشین خاموش و هم راننده جدا مىشود كه این حالت مرگ است.(41)
در سخنان پیشوایان دینى نیز مرگ و قیامت، به خواب و بیدارى مثال زده شده است. در حدیث مىخوانیم: «كما تنومون تموتون» همان گونه كه مىخوابید مىمیرید و همان گونه كه بیدار مىشوید زنده مىگردید.
لقمانِ حكیم به فرزندش مىگفت: اگر قدرت داشتى خواب و بیدارى را از خود دور كنى خواهى توانست مرگ و معاد را هم از خود دور نمایى!(42)
39) بحار، ج 6، ص 144.
40) تفسیر مجمع البیان.
41) اینجانب در كتاب معاد در بحث برزخ در این زمینه مطالبى آوردهام.
42) تفسیر مخزن العرفان.
پيام ها
1- جسم و روح، دو حقیقت مستقل هستند و به هنگام مرگ یا خواب از هم جدا مىشوند و روح پس از مرگ باقى مىماند. «اللّه یتوفّى الانفس»
2- مرگ و خواب، برادر یكدیگرند. «حین موتها - فى منامها»
3- اگر بدانیم كه هر شب جان مىدهیم، از غرور و غفلت و گناه فاصله مىگیریم. «و الّتى لم تمت فى منامها»
4- مرگ و حیاتِ ما به دست خداست. «اللّه یتوفّى - قضى علیها الموت - یرسل...»
5 - هیچ كس براى همیشه زنده نمىماند. «یرسل الاخرى الى اجلٍ مسمّى»
6- خواب و بیدارى براى همهى انسانهاست، ولى تنها اهل فكر از آن درس مىگیرند. «لآیات لقوم یتفكّرون»