ترجمه
هرگز به نیكى دست نمىیابید، مگر آنكه از آنچه دوست دارید، (در راه خدا) انفاق كنید و بدانید هر چه را انفاق كنید، قطعاً خداوند به آن آگاه است.
نکته ها
كلمهى «بِرّ» به خیر وبركت گسترده، وزمینى كه براى كشت و زراعت ویا سكونت مهیّاست، گفته مىشود. همچنین به گندم كه غذاى عموم انسانها وانواع حیوانات است، «بُرّ» گفته مىشود.
با توجّه به اشتقاق لغوى «برّ» كه به معناى توسعه در خیر است؛ در قرآن، ایمان و عمل صالح و جهاد و نماز و وفاى به عهد، از نمونههاى بِرّ معرفى شدهاند.[101] همگان توصیه شدهاند كه در انجام «برّ» همدیگر را یارى كنند. «تعاونوا على البرّ» و در این[102] آیه نیز مىفرماید كه شما هرگز به این گوهر گرانبها نمىرسید، مگر آنكه از آنچه دلپسند شماست وآن را دوست مىدارید، انفاق كنید.
نمونههایى از انفاق مؤمنان
1- ابوطلحه انصارى، بیشترین درختان خرما را در مدینه داشت وباغ او محبوبترین اموالش بود. این باغ كه روبروى مسجد پیامبر صلى الله علیه وآله واقع شده بود، آب زلالى داشت. رسولخداصلى الله علیه وآله گاه وبىگاه وارد آن باغ مىشد واز چشمهى آن مىنوشید. این باغِ زیبا و عالى، درآمد كلانى داشت كه مردم از آن سخن مىگفتند. وقتى آیه نازل شد كه «لنتنالوا البرّ حتى...» او خدمت پیامبر رسید وعرض كرد: محبوبترین چیزها نزد من این باغ است، مىخواهم آن را در راه خدا انفاق كنم. پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: تجارت خوبى است، آفرین بر تو، ولى پیشنهاد من آن است كه این باغ را به فقراى فامیل و بستگان خویش دهى. او قبول كرد وباغ را بین آنان تقسیم نمود.
2- مه[103]مانى بر ابوذر وارد شد، ابوذر گفت: چون من گرفتارى دارم، شما خودتان یكى از شتران مرا نحر و غذا تهیه كنید. آنها شتر لاغرى را انتخاب كردند. ابوذر ناراحت شد و پرسید: چرا شتر فربه و چاق را نیاوردید؟ گفتند: آن را براى نیاز آینده تو گذاشتیم. ابوذر فرمود: روز نیاز من روز قبر من است.[104]
3- وقتى فاطمه زهراعلیها السلام را در شب عروسى به خانه شوهر مىبردند، فقیرى از حضرت پیراهن كهنهاى خواست. فاطمه زهرا علیها السلام به یاد این آیه «لن تنالوا البر...» همان پیراهن نوى عروسیش را انفاق كرد.
4- عبداللّهبن جعفر، غلام سیاهى را دید كه در باغى كارگرى مىكند، به وقت غذا سگى وارد باغ شد و در برابر غلام نشست. غلام لقمهاى به او داد، باز سگ با نگاه خود تقاضاى غذا كرد، غلام غذاى خود را لقمه لقمه به او داد تا تمام شد. از او پرسید: خودت چه مىخورى؟ گفت: من امروز سهمى ندارم. پرسید: چرا این كار را كردى؟ گفت: این سگ از راه دور آمده و گرسنه بود. عبداللّه از فتوّت این غلام تعجّب كرد. آن باغ و غلام را خرید، غلام را آزاد كرد و باغ را به او بخشید.[105]
در احادیث ذیل این آیه مىخوانیم كه راه رسیدن به برّ، كمك به والدین است قبل از درخواست آنان، گرچه بىنیاز باشند.[106]
امام صادقعلیه السلام به مفضلبن عمر فرمود: از پدرم شنیدم كه مىفرمود: كسى كه سال بر او بگذرد و از مال خود، كم یا زیاد به ما نرساند، خداوند روز قیامت به او نظر نمىكند، مگر آنكه او را ببخشد. اى مفضل! این تكلیفى است كه خداوند آن را بر شیعیان لازم كرده آنگاه كه در كتاب خود مىفرماید: «لن تنالوا البرّ...» پس ما برّ و تقوى و راه هدایت هستیم.[107]
101) لیس البِرّ اَن تولّوا وُجوهكم قِبل المَشرق و المَغرب و لكنّ البِرّ مَن آمَنَ بِاللّه والیَومِ الآخَر و الملائِكة و الكتاب و النَبیّین و آتَى المالَ على حَبّه ذوِى القُربى و الیَتامى و المَساكین و ابنالسبیل و السائلین و فِى الرّقاب و اقامَ الصّلوة و آتَى الزّكوة و المُوفون بعَهدِهم اذا عاهَدوا و الصّابِرین فِى البَأساء و الضّرّاء و حینَ البَأس اولئك الّذین صَدَقوا و اولئك هم المتّقون» بقره، 177.
102) مائده، 2.
103) تفسیر كبیر ومجمعالبیان ؛ صحیحبخارى، ج2، ص81.
104) تفسیر مجمعالبیان.
105) تفسیر المنار، ج3، ص376 به نقل از احیاءالعلوم.
106) كافى، ج2، ص 157.
107) تفسیر عیّاشى، ج1، ص182.
پيام ها
1- یگانه راه رسیدن به مقام نیكوكاران، انفاق خالصانه از امور مورد علاقه است، نه فقط ذكر و دعا. «لن تنالوا البرّ...»
2- در مكتب اسلام، هدف از انفاق تنها فقرزدایى نیست، بلكه رشد انفاق كننده نیز مطرح است. دل كندن از محبوبهاى خیالى وشكوفاشدن روح سخاوت، از مهمترین آثار انفاق براى انفاق كننده است. «لن تنالوا البرّ»
3- دلبستگى به دنیا سبب محروم شدن از رسیدن به مقام برّ است. «لن تنالوا البرّ»
4- سعادتِ فرد در سایه نگاه اجتماعى وكریمانه اوست. «لنتنالواالبرّحتّىتنفقوا»
5 - بهترین چیز دوست داشتنى براى انسان «جان» است. پس شهدا كه جان خود را در راه خدا مىدهند، به بالاترین مقام بِرّ مىرسند. «تنفقوا مما تحبّون»
6- آنچه را كه خود دوست مىدارى انفاق كن، نه آنچه را كه بینوایان دوست مىدارند. زیرا ممكن است فقرا به جهت شدّت فقر، به اشیاى ناچیز نیز راضى باشند. «ممّا تحبّون»، نه «ممّایحبّون»
7- انسانى كه تربیت الهى یافته، اسیر مال و ثروت نیست، بلكه حاكم بر آنهاست. «تنفقوا ممّا تحبّون»
8 - در انفاق، اصل كیفیّت است، نه كمیّت. «ممّاتحبّون»
9- اسلام، مكتب انسان دوستى است نه مال دوستى. «تنفقون مما تحبون»
10- در انفاق نه افراط و نه تفریط، تنها بخشى از آنچه را دوست دارى، انفاق كن. «ممّا تحبّون»
11- محبّت به مال در نهاد هر انسانى هست: «ممّا تحبّون»آنچه خطرناك است، شدّت محبّت است كه مانع انفاق شود. «و انّه لحبّ الخیر لشدید»[108]
12- مهم انفاق است حتّى اگر اندك باشد. «و ما تنفقوا من شىء» آرى یك برگ زرد روى آب، مىتواند كشتى صدها مورچه شود.
13- حال كه خداوند انفاق ما را مىبیند، چرا در كمّ و كیف آن كوتاهى كنیم؟ بیایید بهترینها را انفاق كنیم. «فان اللّه به علیم»
108) عادیات، 8.