ترجمه
حا، میم.
به كتاب روشنگر سوگند.
ما آن را در شبى مبارك و فرخنده نازل كردیم، ما همواره انذار كننده بودیم.
نکته ها
كلمه «مبارك» از «بركت» به معناى خیر پایدار و ضد آن كلمه «شوم» است.
مراد از شب مبارك، همان شب قدر است كه در ماه مبارك رمضان قرار دارد. «شهر رمضان الّذى انزل فیه القرآن»(1)
براى حروف مقطعه معانى زیادى گفتهاند كه شاید بهترین وجه آن باشد كه قرآن، این معجزه بزرگ الهى از همین حروف است، چنانكه در سوره شورى بعد از حروف (حم عسق) مىفرماید: «كذلك یوحى» ما بدین گونه وحى مىكنیم. البتّه در بعضى روایات آمده كه در این حروف رمز و رازى است كه جز خدا كسى نمىداند.(2)
كلمهى «مبین» از «ابانة» به معناى روشن و روشنگر است. یكى از ظلمهایى كه به قرآن شد این بود كه برخى بزرگان گفتند: قرآن، قطعى الصدور و ظنّى الدلالة است. صدور قرآن از جانب خدا یقینى است، ولى دلالتهاى قرآن شفّاف و روشن نیست و مفاهیم آن ظنّى است. امّا این یك اجتهاد نابجا در برابر صریح قرآن است، زیرا قرآن بارها فرموده كه من نور هستم، روشنگرم و روشن كننده مرز بین حقّ و باطل هستم، چنانكه در این آیات مىفرماید: «الكتاب المبین»
البتّه در قرآن به آیاتى متشابه كه داراى چند معناست، برخورد مىكنیم، لكن آن آیات نیز در سایه سایر آیات روشن مىشود.
قرآن از همه جهت مبارك است:
الف) از جهت نازل كننده. «تبارك الّذى نزل الفرقان»(3)
ب) خود قرآن مبارك است. «كتاب انزلناه الیك مبارك»(4)
ج) از جهت زمان نزول. «فى لیلة مباركة»
سؤال: اگر نزول قرآن در شب قدر بوده است، پس نزول آیات در 23 سال رسالت پیامبر به چه معناست؟
پاسخ: قرآن در شب قدر یك باره و یك جا بر قلب پیامبر و بار دیگر و به تدریج در طول بیست و سه سال نازل شد. همان گونه كه یك بار چمدان لباسى را یكجا به شخصى مىدهید و در مرحله بعد درب آن را گشوده و لباسها را جداگانه به او نشان مىدهید و یا كتاب شعر حافظ را یك جا به شما هدیه مىكنند و در هر مناسبت، چند بیتى از آن را براى شما مىخوانند.
در این آیه، زمان نزول قرآن مبارك شمرده شده و در آیات دیگر زمان نزول عذاب، نحس خوانده شده است، «ایّام نَحسات»(5) اصولاً مبارك یا منحوس بودن زمان یا به خاطر حوادث تلخ و شیرینى است كه در آنها واقع مىشود و یا در خود زمان خصوصیّتى است كه بر ما پوشیده است، چنانكه در قرآن از استغفار در سحرها ستایش شده كه معلوم مىشود در عنصر زمان خصوصیّتى است كه ما نمىدانیم.
1) بقره، 185.
2) تفسیر نورالثقلین، ج1، ص30.
3) فرقان، 1.
4) ص، 29.
5) فصّلت، 16.
پيام ها
1- قرآن در زمان پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله به عنوان كتاب مقدّس مطرح بود. (خداوند به آن سوگند یاد مىكند) «والكتاب»
2- قرآن براى دستیابى انسان به نور از جایگاهى بلند نازل شده است. « انزلناه»
3- زمانها متفاوتند و بعضى بر بعضى دیگر قداست و برترى دارند. «لیلة مباركة»
4- براى مسائل معنوى، شب زمان مناسبترى است. «لیلة مباركة»
5 - سنّت خداوند، فرستادن هشدار دهنده است. «كنّا منذرین»
6- براى مردم غافل انذار و هشدار مفیدتر از بشارت است. «منذرین»
توضيحات
سیماى سوره دخان
این سوره كه پنجاه و نه آیه دارد، در مكّه نازل گردیده و پنجمین سورهاى است كه با حروف مقطّعه (حم) آغاز مىشود.
كلمه «دخان» به معناى دود، دو بار در قرآن آمده است، یك بار كه مربوط به آغاز جهان است در سوره فصّلت آمده و یك بار كه به پایان جهان اشاره دارد در آیه ده همین سوره آمده است.
بیشتر مطالب این سوره در بیان عظمت قرآن و نزول آن در شب قدر و مباحثى درباره توحید و سرنوشت كفّار و همچنین ماجراى حضرت موسى و بنى اسرائیل و فرعون و بیهوده نبودن آفرینش و خلقت آسمان و زمین مىباشد.