ترجمه
آنان كسانى هستند كه كفر ورزیدند و شما را از مسجد الحرام و قربانىهاى نگاه داشته شده را از رسیدن به محل قربانگاه باز داشتند و اگر مردان و زنان با ایمانى (در مكّه) نبودند كه (به خاطر فرمان حمله) آنان را نشناخته پایمال كنید و ناآگاهانه از سوى مسلمانان، كشته شده و به شما ضرر برسد (ما فرمان جنگ و حمله به مكّه و مبارزه با این كفّار را صادر مىكردیم، ولى این فرمان را ندادیم) تا خداوند هر كس را بخواهد، در رحمت خود داخل كند. اگر (مؤمنان و مشركان) از هم جدا بودند، قطعاً كسانى از اهل مكّه را كه كفر ورزیدند، به عذابى دردناك عذاب مىكردیم.
نکته ها
«معكوف»، به معناى ممنوع و محبوس است، «الهدى معكوفا» یعنى حیوانى كه براى قربانى مشخص شده را محبوس مىكنند تا به قربانگاه برسد. معتكف نیز به كسى گفته مىشود كه براى هدف مقدّسى، خود را به نوعى محبوس و پایبند مكان یا چیزى مىكند.
«مَعرّه» به معناى ضرر و زیان است و «تَزیّلوا» به معناى تفكیك و جداسازى است.
دلیل پذیرش صلح حدیبیّه این بود كه اگر خداوند براى نابود كردن كفّارى كه مانع شما و رسیدن قربانى شما به قربانگاه شدند، فرمان حمله مىداد، شما به مكّه هجوم برده و مسلمانان بى دفاعى كه در آن جا مقیم بودند و شما آنان را نمىشناختید، در زیر هجوم و حمله شما، خونشان به ناحق ریخته مىشد و در این صورت شما گرفتار خونبها مىشدید، پس یكى از دلایل صلح حدیبیّه، حفظ خون مسلمانان مقیم در مكّه بود.
امام حسنعلیه السلام در مورد دلیل پذیرش صلح با معاویه این چنین فرمود: «فانّى تركتُه لصلاح الاُمّة و حقن دمائها»(24) من جنگ را رها كردم به خاطر مصلحت امّت و حفظ خون آنان.
حساب مسلمانان مستضعف كه شما ناشناخته آنان را بكشید، از حساب مسلمانانى كه آگاهانه خود را در جبههى كفر و سپر كفّار قرار دادهاند جداست، در بخش اول آیه مىفرماید: نباید حمله كرد، امّا در بخش دوم، كشتن مسلمانانى كه خود را سپر كفر قرار دادهاند، جایز دانسته است.
24) كامل ابن اثیر، ج 3، ص 205، بحار، ج44، ص30.
پيام ها
1- مشركان مكّه با آن همه كفر و عناد، به صلح با مسلمانان تن دادند. «كفّ ایدیهم... هم الّذین كفروا»
2- قربانى در مناسك حج، جایگاه ویژهاى دارد. (یكى از جرمهاى كفّار، جلوگیرى از رسیدن قربانى به قربانگاه ذكر شده است.) «و الهدى معكوفاً أن یبلغ مَحِلّه»
3- فلسفه جنگ یا صلحِ خود را براى پیروان بیان كنید. «لو لارجال مؤمنون» (فرمانهاى الهى داراى دلیل و فلسفه است و دلیل صلح حدیبیّه این بود كه مسلمانان ناشناخته كشته نشوند.)
4- رعایت مسئله اهم ومهم، یك قانون عقلى، شرعى وعرفى است. «لولارجال...» (آرى، در شرایطى حفظ خون مسلمانان، مهمتر از حمله به كفّار است.)
5 - خون مسلمان محترم است و مرد و زن ندارد. «رجال مؤمنون و نساء مؤمنات»
6- آسیب رساندن به مسلمانان حتّى از روى ناآگاهى، مسئولیّت و بازخواست دارد. «لولا رجال... لم تعلموهم»
7- خداوند، خواهان دور ماندن ساحت مؤمنان از هر لكّه ننگ و بدنامى است. «فتصیبكم منهم معرّة»
8 - رهبرى جامعه اسلامى باید همه جوانب و آثار و عوارض فرمان خود را محاسبه كند. «لم تعلموهم ان تطئوهم فتصیبكم منهم معرّة» تا ناخواسته به بىگناهى آسیبى نرسد.
9- بهانه به دست دشمن ندهید. «تصیبكم منهم معرّة بغیر علم» اگر فرمان حمله به مكّه صادر مىشد و مسلمانان ناشناخته كشته مىشدند، دشمنان این حركت را وسیله تبلیغات خود قرار مىدادند و مىگفتند مسلمانان به خودشان نیز رحم نمىكنند.
10- گاهى صلح، زمینهساز گسترش اسلام مىشود. «و لولا رجال... لیدخل اللّه فى رحمته من یشاء»
11- كفّار، مستحق عذاب حتمى الهى هستند. «لو تزّیلوا لعذّبنا الّذین كفروا منهم»