ترجمه
محمّد، رسول خداست و كسانى كه با او هستند، بر كفّار، سخت و در میان خودشان مهربانند. آنان را پیوسته در ركوع و سجود مىبینى، كه فضل و رضوان را از خدا مىجویند، نشانه آنان در رخسارشان از اثر سجود نمایان است. این است وصف ایشان در تورات و وصف آنان در انجیل، مانند زراعتى است كه جوانه را از زمین خارج كرده، پس آن را نیرو داده تا سخت شود و بر ساقهى خود بایستد، آن گونه كه كشاورزان را به شگفتى و شادى وامىدارد. تا خداوند به واسطه مؤمنان كفّار را به خشم آورد، ولى خداوند به كسانى از كفّار كه ایمان آورده و كارهاى شایسته انجام دهند، وعده آمرزش و پاداشى بزرگ داده است.
نکته ها
«رُكّع» جمع «راكع» به معناى ركوع كننده و «سُجّد» جمع «ساجد» به معناى سجده كننده است. این دو كلمه براى كسانى به كار مىرود كه بسیار اهل سجده و ركوع و نماز باشند و بر آن مداومت كنند.
«سوق» به معناى ساق پا و ساقه گیاه، «شطأ» به معناى جوانه گیاه، «آزر» به معناى تقویت و كمك و «استغلظ» از غلظت به معناى سفت و محكم شدن مىباشد.
در آغاز سوره، پیامبرصلى الله علیه وآله مورد خطاب بود، «انّا فتحنا لك» در پایان سوره نیز محور آن، رسول خدا است. «محمّد رسول اللّه»
در این آیه، شیوهى ارتباطات یك مؤمن ترسیم شده است:
رابطه با بیگانگان. «اشداء» شدت و سختى.
با خودىها. «رحماء» محبت و مهربانى.
با خداوند. «ركعا سجداً» عبودیت و بندگى.
با خود. «یبتغون» تلاش و كوشش و امید به فضل خدا.
تشبیه جامعه اسلامى به مزرعه كشاورزى، قابل دقت است زیرا:
الف. كشت، از درون زمین است، عقیده نیز از درون انسان است.
ب. كشت، در محیط مناسب رشد مىكند، جامعه اسلامى هم نیاز به زمینههاى مناسب دارد.
ج. كشت، داراى رشد طبیعى و تدریجى و اصیل و ثابت است، رشد امت اسلامى نیز مراحل و ثبوت و اصالت دارد.
در نوشتن صلحنامه حدیبیّه، همین كه حضرت علىعلیه السلام نوشتند: محمّد رسول اللّه، نماینده كفّار اصرار كرد كه این كلمه باید حذف شود، امام علىعلیه السلام از حذف لقبِ «رسول اللّه» ناراحت بود ولى خداوند به جاى آن در متن قرآن فرمود: «محمّد رسول اللّه»
یاران پیامبر، در جستجوى دنیا و آخرتند، «فضل» به نعمتها و امكانات مادى، و «رضوان» به نعمتها و امور معنوى گفته مىشود. شاید هم مقصود این باشد كه یاران پیامبر براى كار خود ارزشى قائل نیستند، بلكه به فضل او دلبستهاند نه به اعمال خود.
این آیه، هم به نشانههاى ظاهرى مؤمن اشاره كرده كه خضوع و خشوع در گفتار و رفتار است، «سیماهم فى وجوههم من اثر السجود» و هم به استوارى و ریشهدار بودن عقیده در دل و جان مؤمن كه همواره در حال رشد و گسترش است. «كزرع اخرج شطأه...»
در انجیل متى مىخوانیم: بار دیگر مثلى براى ایشان زد و گفت: ملكوت آسمان مثل دانه خردلى است كه شخصى گرفته در مزرعه خویش بكارد. هر چند دانه خردل از سایر دانهها كوچكتر است، ولى چون نمو كند، بزرگترین بقول (سبزیجات) و درختى مىشود چنان كه مرغان هوا در شاخههایش آشیانه مىگیرند.(35)
امام صادقعلیه السلام در بیان آیه «سیماهم فى وجوههم من اثر السجود»، فرمودند: مراد آثار شب زندهدارى است. «هو السّهر فى الصلاة»(36)
اسلام دین جامع است؛ در خط سیاسى «اشداء على الكفّار» و در اخلاق اجتماعى، «رحماء بینهم» و در بعد معنوى «تراهم ركعاً سجداً» است.
35) انجیل متى، باب 13، شماره 31 و 32.
36) من لایحضر، ج1، ص229.
پيام ها
1- وعدههاى الهى شفاف است. (آن پیامبرى كه مكتبش بر تمام ادیان غالب مىشود، محمّد رسول اللّه است.) «ارسل رسوله بالهدى... محمد رسول اللّه...»
2- جهانى شدن مكتب اسلام، به رهبرى الهى و یارانى صادق نیازمند است. «لیظهره على الدین كله... محمد رسول اللّه و الّذین معه»
3- یكى از ابزار و شیوههاى تربیت، معرّفى الگوهاست. «محمّد رسول اللّه»
4- ایمان به رسول خدا، «آمنوا به» گام اول است، مهمترین گام، همراهى با رسول است. «والّذین معه»
5 - مسلمانان باید در برابر دشمن؛ خشونت، قاطعیّت، صلابت و شدّت داشته و در برابر دیگر مؤمنان؛ رأفت، مودّت، رحمت و عطوفت، مهر و احساسات داشته باشند. «اشداء على الكفّار رحماء بینهم»
6- بىتفاوتى ممنوع، مسلمان باید مظهر حبّ و بغض باشد. «اشداء على الكفّار رحماء بینهم»
7- ملاك مهر و قهر، ایمان و كفر است، نه قوم و قبیله و مال و ثروت. «اشداء على الكفّار رحماء بینهم»
8 - عبادت، براى یاران پیامبر یك سیره دائمى است، نه یك عمل موسمى. «تراهم ركعا سجدا»
9- در جامعه اسلامى، باید نماز ظهور و بروز داشته باشد، نه مخفى و پنهان. «تراهم»
10- ركوع و سجود در نماز، داراى محوریّت است. «ركّعا سجّدا»
11- عبادتى مورد ستایش است كه همراه با كثرت و مداومت باشد. «ركّعا سجّدا»
12- بخشهایى از تورات و انجیل فعلى، دست نخورده و تحریف نشده است، لذا قرآن در مواردى به آنها استناد مىكند. «ذلك مثلهم فى التّوراة و... الانجیل»
13- در كتب آسمانى قبل نیز پیشگویىهایى بوده است. در تورات و انجیل، سیماى یاران پیامبر اسلام مطرح شده است. «ذلك مثلهم فى التّوراة و... الانجیل»
14- مثالهاى كتب آسمانى، طبیعى، همهجایى، همه فهم، در دسترس و قابل تجربه است. «كزرع اخرج...»
15- رشدى پایدار است كه طبیعى، مستقل و تدریجى باشد. «كزرع اخرج...»
16- جامعه اسلامى باید خودكفا، مستحكم و مستقل باشد تا روى پاى خود بایستد. «استوى على سوقه»
17- دین از سیاست جدا نیست. در كنار ركوع و سجود، موضعگیرىهاى قاطع و دشمن شكن لازم است. «ركّعا سجّدا... لیغیظ بهم الكفّار»
18- رشد كمى و كیفى مسلمانان، كفّار را عصبانى مىكند. «اخرج شطئه فازره... لیغیظ بهم الكفّار»
19- ركوع و سجود و همگامى با رسول خدا كافى نیست، باید تمام آن امور برخاسته از ایمان و عمل صالح باشد تا اجر عظیم دریافت شود. «الّذین آمنوا و عملوا الصالحات منهم مغفرة و اجراً عظیما»
20- پاداش مؤمنان راستین در وهم نگنجد. «اجراً عظیما»
21- دفع ضرر، مقدّم بر كسب منفعت است. (اول «مغفرة» بعد «اجر عظیم»)