ترجمه
آن گاه كه آن واقعه (عظیم قیامت) روى دهد.
كه در واقع شدن آن دروغى نیست (و سزا نیست كسى آن را دروغ شمارد).
(آن واقعه) پایین آورنده و بالا برنده است (نظام خلقت را زیر و رو مىكند و نااهلان را پایین و خوبان را بالا مىبرد).
آن گاه كه زمین به سختى لرزانده شود.
و كوهها به شدّت متلاشى شوند.
پس به حالت غبار پراكنده در آیند.
نکته ها
«خفض» به معناى فرو آوردن و به زیر كشیدن و «رفع» به معناى بالابردن و برافراشتن و «رجّ» به معناى لرزش شدید و تند و از جا كنده شدن است.
«بسّ» به معناى خرد شدن در اثر فشار شدید است و «هباء» به خاك نرم مانند غبار و ذرّات معلّق در هوا مىگویند و «منبث» به معناى پراكنده است.
هر كجا وقوع امر و حادثهاى قطعى باشد، براى بیان آن مىتوان از فعل ماضى استفاده كرد. لذا بسیارى از آیات درباره قیامت، با فعل گذشته بیان شده است. «اذا وقعت الواقعة» چنانكه با دیدن سیل بزرگى كه به سوى شهر حركت مىكند، مىتوان گفت: سیل شهر را برد، با اینكه هنوز سیل به شهر نرسیده است.
جمله «لیس لوقعتها كاذبة» یعنى هنگامى كه مردم وقایع پیش از قیامت را ببینند، با تمام وجود آن را باور خواهند كرد. در قرآن، آیات دیگرى نظیر این آیه آمده است، از جمله:
«فلمّا رأو بأسنا قالوا آمنّا باللّه»(2) زمانى كه عذاب را دیدند، گفتند به خدا ایمان آوردیم.
«لایؤمنون به حتّى یَرَوا العذاب الالیم»(3) تا لحظه دیدن عذاب دردناك، ایمان نمىآورند.
«لایزال الّذین كفروا فى مِریة منه حتى تأتیهم الساعة بغتةً»(4) كفار همواره در شك و تردید هستند تا آنكه ناگهان قیامت به سراغشان آید.
امام سجادعلیه السلام فرمودند: به خدا سوگند! واقعه قیامت، دشمنان خدا را به دوزخ فرومىآورد، «خافضة» و اولیاى خدا را به بهشت بالا مىبرد. «رافعة»(5) آرى، عزّت و ذلّت، بلند مرتبگى و پستى واقعى در آن روز معلوم مىشود كه بزرگان گفتهاند: «الفقر و الغنى بعد العرض على اللّه»(6)، فقر و غناى واقعى پس از آنكه اعمال بر خدا عرضه شود، معلوم گردد.
وضع زمین و كوهها در آستانه قیامت
زمینى كه آرامگاه و استراحتگاه بود، «الارض مهادا»(7) و براى امرار معاش بر پشت آن راه مىرفتیم و تلاش مىكردیم، «فامشوا فى مناكبها»(8) در آن روز ناآرام و بىقرار مىشود؛ زلزلهاى بىسابقه و بىنظیر رخ مىدهد كه زمین به شدّت مىلرزد، به گونهاى كه خداوندِ بزرگ، به آن عظیم مىگوید. «انّ زلزلة الساعة شىء عظیم»(9) كوهها با آن همه سنگینى و ریشهاى كه در عمق زمین دارند، از جاى كنده و روان شده، «سیّرت الجبال»(10) به شدّت به هم برخورد مىكنند، «دُكّتا دَكةً واحدة»(11) تا خرد و متلاشى شده، «بُست الجبال بَسّا» و تبدیل به سنگریزه و ذرّات پراكنده مىشوند، «هباءً منبثّاً» وآن ذرّات در اثر فشار، مانند پشم حلاجى شده ریزریز شوند، «كالعِهن المنفوش»(12) و مانند غبارى در هوا پراكنده شوند. «فكانت هباء منبثّاً» و این همان ماجراى آغازین آفرینش است: «و هى دخان»(13)
2) غافر، 84.
3) شعراء، 201.
4) حج، 55.
5) تفسیر نورالثقلین.
6) غررالحكم.
7) نبأ، 6.
8) ملك، 15.
9) حج، 1.
10) نبأ، 20.
11) حاقّه، 14.
12) قارعه، 5.
13) فصلت، 11.
پيام ها
1- در وقوع قیامت و زلزلههاى سخت آن تردیدى نیست. «اذا وقعت» («اذا» و فعل ماضى در مواردى بكار مىرود كه قطعى الوقوع باشد.)
2- قیامت، تنها واقعهاى است كه نظیر و مانند ندارد. «الواقعة»
3- در تبلیغ، آنگاه كه در مقام هشدار به امرى مهم هستیم، با حذف همه مقدّمات، به اصل مطلب بپردازیم. «اذا وقعت الواقعة» (نظیر آیاتِ «الحاقّة»(14)، «اذا الشّمس كوّرت»(15))
4- انكار قیامت، فقط در دنیا و در شرایط رفاه و غفلت است، همین كه نشانههاى قیامت آشكار شود، دیگر كسى آن را انكار نمىكند. «لیس لوقعتها كاذبة»
5 - تا فرصت هست، قیامت را باور كنیم كه پس از وقوع، نتیجهاى جز شرمسارى ندارد. «لیس لوقعتها كاذبة»
6- قیامت، هنگامهى فروپاشى پندارها و تجلّى حقایق است. (شكست و سقوط عدّهاى و پیروزى و صعود عدّهاى دیگر) «خافضة رافعة»
7- زلزله قیامت بسیار سخت و بزرگ است. «اذا رجّت الارض رجّاً»
8 - در آستانه قیامت، وقوع زلزلهها و رانشهاى زمین و كوهها حتمى است. «اذا وقعت... رجت الارض... بُست الجبال... »
14) حاقّه، 1.
15) تكویر، 1.
توضيحات
سیماى سوره واقعه
این سوره نود و شش آیه دارد و در مكه نازل شده است.
یكى از نامهاى قیامت، واقعه است كه در آیه اول این سوره از وقوع حتمى آن خبر داده شده و لذا این سوره «واقعه» نام گرفته است.
اكثر آیات این سوره دربارهى قیامت و شرایط و حوادث آن و تقسیم مردم به دوزخى و بهشتى در آن روز بحث مىكند. لذا تلاوت این سوره انسان را از غفلت بیرون مىآورد.
در آستانه مرگ عبداللّه بن مسعود، عثمان به عیادتش رفت و از او پرسید: از چه ناراحتى و چه آرزویى دارى؟ گفت: از گناهانم ناراحتم و امید به رحمت پروردگار دارم. پرسید: آیا چیزى مىخواهى به تو عطا كنم؟ گفت: نه، آن روز كه نیاز داشتم محرومم كردى، الآن كه از دنیا مىروم چه نیازى دارم. عثمان گفت: پس اجازه بده چیزى به تو عطا كنم تا براى دخترانت به ارث بماند.
او گفت: آنها هم نیازى ندارند. زیرا به دخترانم چیزى آموختهام كه هرگز نیازمند نمىشوند. به آنان سفارش كردهام سوره واقعه بخوانند كه از پیامبر صلى الله علیه وآله شنیدم هر كس هر شب آن سوره را تلاوت كند، فقر و بدبختى به او نمىرسد.(1)
1) تفسیر مجمع البیان.