ترجمه
و (در آن روز) شما سه گروه باشید.
پس (گروه اول) اصحاب یمین (گروه دست راستى) هستند، اصحاب یمین چه گروهى هستند! (گویى تجسّم سعادتند.)
و (دسته دوم دسته سمت چپ) اصحاب شقاوتند، آن اصحاب شقاوت چه هستند؟ (گویى تبلور بدىهایند.)
(گروه سوم) پیشگامانى (در خیرات هستند كه در گرفتن پاداش نیز)، پیشگامند.
آنان مقرّبان درگاه خداوند هستند.
در باغهاى پرنعمت خواهند بود.
(آنان) گروه زیادى از پیشینیان (و امّتهاى قبل) خواهند بود
و گروه كمى از متاخّرین.
بر تختهایى چیده شده و مرصّع
در حالى كه روبروى یكدیگرند، تكیه دادهاند.
نکته ها
«میمنة» از «یُمن» به معناى بركت و سعادت و «مشئمة» از «شؤم» به معناى شقاوت است، بعضى گفتهاند: مراد از این دو كلمه، سمت راست و چپ است. زیرا در قیامت، نامه خوبان به دست راست و نامه تبهكاران به دست چپشان داده مىشود. چنانكه دلیل نامگذارى یَمَن و شام، آن است كه یمن، در سمت راست كعبه و شام، در سمت چپ كعبه واقع شده است.
«ثُلّة» به معناى گروه و جماعت است كه به قرینه آیه «و قلیل من الاخرین» مراد از آن، جماعتى بزرگ است. «سُرر» جمع «سَریر» به تختى كه سرورآور باشد گفته مىشود. «موضونة» به معناى چیده شده و جواهرنشان است. امام باقرعلیه السلام فرمود: تختهاى بهشتیان، بافتههایى از درّ و یاقوت در میان دارد.(16)
فرشتگان همه یكدست مؤمن و تسلیم فرمانند، «یفعلون ما یؤمرون»(17) جنّیان به دو دسته مؤمن و كافر تقسیم مىشوند، «و انّا منّا المسلمون و منّا القاسطون»(18) ولى انسانها سرانجام به سه گروه تقسیم مىشوند. «كنتم ازواجا ثلاثة» چنانكه در سوره فاطر نیز مردم سه دسته تقسم شدهاند. «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات»(19) یك گروه، افراد ظالم و گنهكار، یك گروه، افراد متوسط و میانه، یك گروه، افراد عالى و ممتاز.
در قرآن كریم، براى سبقت و پیشى گرفتن از دیگران مصادیقى بیان شده است، از جمله:
سبقت در ایمان. «سبقونا بالایمان»(20)
سبقت در انفاق و جهاد. «لایستوى منكم مَن أنفق من قبل الفتح و قاتل اولئك اعظم درجةً من الّذین انفقوا من بعد و قاتلوا»(21)،«و فى ذلك فلیتنافس المتنافسون»(22)
سبقت در كارهاى نیك. «فاستبقوا الخیرات»(23)
سبقت در نعمات موعود الهى در بهشت.
امام باقرعلیه السلام، مصداق بارزِ «السّابقون السّابقون» را، انبیا(24) و حضرت علىعلیه السلام، یكى از مصادیق آن را، سبقت گیرندگان به سوى نمازهاى پنجگانه دانستهاند.(25)
منظور از قرب در آیه «أولئك المقرّبون»، قرب منزلت است نه منزل و مكان.
قرب به خداوند با ادّعا حاصل نمىشود، راه و روش و دلیل دارد، یهودیان مىگفتند: ما مقرّبان درگاه خدا هستیم. «نحن أبناء اللّه و أحباؤه»(26) ولى قرآن مىفرماید: مقرّبان كسانى هستند كه در كمالات پیشقدم باشند. «و السّابقون السّابقون أولئك المقرّبون»
در تقسیم بندى سه گروه، نام سابقون متأخّر آمده، شاید به دلیل آنكه تعدادشان كمتر است، ولى در تجلیل، ابتدا از آنان تجلیل شده است، سپس از اصحاب یمین و دیگران، چون مقامشان والاتر از دیگران است.
16) بحار، ج 8، ص218.
17) تحریم، 6.
18) جن، 14.
19) فاطر، 32.
20) حشر، 10.
21) حدید، 10.
22) مطففین، 26.
23) بقره، 148.
24) بصائرالدرجات، ص448 ؛ تفسیر راهنما.
25) تفسیر نورالثقلین.
26) مائده، 18.
پيام ها
1- حضور در قیامت و كیفیّت محشور شدن، به قدرى حتمى است كه گویا در گذشته محقق شده است. «كنتم أزواجاً ثلاثة»
2- در شیوه تبلیغ و آداب گفتگو، ابتدا بیانِ خلاصهى مطلب و سپس تفصیل آن، مطلوب است. «كنتم أزواجاً ثلاثة - فاصحاب - فاصحاب - و السّابقون»
3- نیكبختى یا بدبختى، سعادت یا شقاوت، در قیامت دائمى است. «فاصحاب المیمنة... فاصحاب المشئمة» (كلمه «اصحاب» جمع «صاحب» به معناى مصاحب و ملازم و جدا نشدنى است)
4- سبقت در ایمان و عمل و خیرات ونیكىها ارزش است. «والسّابقون السّابقون»
5 - كسانى كه در دنیا به سوى خیرات سبقت مىگیرند، در آخرت براى دریافت پاداش مقدّمترند. «السّابقون...أولئك المقرّبون»
6- پیشگامان در نیكىها، باید در جامعه مقرّب باشند. «أولئك المقرّبون»
7- بهشت، محلّ كامیابىهاى مؤمن است. «جنات النّعیم»
8 - مقام معنوى، بالاتر از كامیابى مادّى است. ابتدا فرمود: آنان مقرّب درگاه ما هستند، «أولئك المقرّبون» سپس فرمود: در باغهاى بهشتى قرار مىگیرند. «فى جنّات النّعیم»
9- پیشكسوتان و پیشینیانِ صالح فراموش نشوند. «ثلّة من الاولین»
10- براى برانگیختن شوق و علاقه، بیان خصوصیات بهشت لازم است. (كیفیّت تختها «موضونة» چگونگى نشستن «متقابلین»)
11- شیوه نشستن بهشتیان، نشستنِ گرداگرد است تا افراد روبروى یكدیگر قرار گیرند و چهره به چهره شوند. «متقابلین»
12- از آداب پذیرایى، فراهم نمودن جایى است كه مهمان در آن احساس راحتى كند. «على سرر... متّكئین علیها»