ترجمه
و اوست كسى كه به وجود آورد باغهایى با داربست و بىداربست، و درخت خرما و كشتزار با خوردنىهاى گوناگون، و زیتون و انار، (برخى میوهها) شبیه به همند و برخى شباهتى با هم ندارند. همین كه باغها ثمر داد، از میوهاش بخورید و روز درو كردن و میوه چیدن حقّ آن (محرومان) را بدهید و اسراف نكنید، چرا كه خداوند، اسراف كاران را دوست ندارد.
نکته ها
«جَنّات»، باغهاى پر درخت و زمینهاى پوشیده از زراعت است. «معروش»، درختى است كه نیاز به داربست دارد. «اُكُل» به معناى مأكول و خوراكى است.
در آیه 99 همین سوره خواندیم: «اُنظروا الى ثمره اذا أثمر» هنگامى كه درخت بار آورد، با دقّت به آن نگاه كنید. در این آیه مىخوانیم كه «كلوا من ثمره اذا اثمر»، هنگامى كه بار داد، بخورید. نتیجه اینكه: خوردن باید با تأمّل و دقّت باشد، نه غافلانه.
امام باقرعلیه السلام پس از تلاوت این آیه فرمود: شخصى زراعتى داشت كه تمام محصولاتش را صدقه مىداد و خود و عیالش بىچیز مىماندند. خداوند این عمل را اسراف خواند. [490]
این آیه، درس خداشناسى را همراه با اجازه مصرف خواركىها و رسیدگى به طبقات محروم و انفاق به آنان و اعتدال داشتن و زیادهروى نكردن در مصرف و انفاق را بیان مىكند. «انشأ، كلوا، آتو، لا تسرفوا» چنانكه در جاى دیگر نیز مىخوانیم: «و الّذین اذا انفقوا لمیسرفوا و لمیقتروا و كان بین ذلك قواماً» [491]
امام صادقعلیه السلام ذیل این آیه فرمودند: حتّى اگر مسلمان یافت نشد، حقِّ برداشت را به مشرك فقیر بپردازید [492] در روایتى دیگر فرمود: این حقِّ برداشت، غیر از زكات است. [493]
امام صادق علیه السلام فرمود: میوه را در شب برداشت نكنید و شبانه درو نكنید تا فقیران نیز بتوانند حاضر شوند و چیزى بگیرند. [494]
در سوره «ن والقلم» نیز مىخوانیم كه خداوند باغ كسانى را كه تصمیم گرفتند شبانه و به دور از چشم فقرا میوهها را بچینند و به آنها ندهند، سوزاند.
490) تفسیر نورالثقلین.
491) فرقان، 67.
492) بحار، ج93، ص96.
493) برهان، ج1، ص557.
494) كافى، ج3، ص565.
پيام ها
1- تنوّع میوهها و محصولات كشاورزى، آن هم از یك آب وخاك، نشانه قدرت الهى است. «انشأ... مختلفاً اُكله»
2- خداوند براى خود در محصولات، حقّى قرار داده است. «آتوا حقّه»
(آرى، نور و هوا، آب و خاك، توان و نیرو و فكر و استعداد، همه و همه از آنِ خداوند است و او بر همه حقّ دارد.)
3- در انفاق نیز میانهرو باشیم. «و آتوا حقّه یوم حصاده و لاتسرفوا»
4- اسلام، دین اعتدال است، هم تحریم نابجا را ممنوع مىكند (در آیه قبل) و هم مصرف بىرویّه را. «لاتسرفوا»
5 - شرط مصرف، پرداخت حقّ محرومان است. «كلوا... آتوا حقّه»
6- مقدار مصرف، محدود به عدم اسراف است. «كلوا... لا تسرفوا»
7- هنگام برداشت محصول، به یاد محرومان باشیم. «یوم حصاده»
8 - تولید و محصول را در زمانى برداشت كنیم تا زمینهى بهرهبردارى دیگران هم باشد. «یوم حصاده»
9- هنگام رسیدن وبرداشت محصول، آمادگى انسان براى انفاق بیشتر است، پس فرصت را از دست ندهیم. «آتوا حقّه یوم حصاده»
10- میوهى نارس نخورید ومیوه را تازه مصرف كنید. «كلوا من ثمره اذا اثمر»
11- اسرافكار، مبغوض خداوند است. «انّه لایحبّ المسرفین»