ترجمه
و همانا ما شما را آفریدیم، سپس به صورتبندى و چهرهنگارى شما پرداختیم، آنگاه به فرشتگان گفتیم: براى آدم سجده كنید. پس همه سجده كردند، جز ابلیس كه از سجده كنندگان نبود.
نکته ها
در آیهى قبل، قدرت مادّى و سلطهى انسان بر زمین مطرح بود، ولى در این آیه به مقام معنوى انسان اشاره شده كه همهى فرشتگان بر او سجده كردهاند.
وقتى همهى فرشتگان فرمانبردار خدایند و بر آدم سجده كردند، دریغ است كه انسان فرمان نبرد و براى خدا سجده نكند.
همه از بهر تو سرگشته و فرمان بردار
شرط انصاف نباشد كه تو فرمان نبرى
در این آیه، دوبار همهى انسانها مخاطب قرار گرفتهاند، «و لقد خلقناكم... صوّرناكم» امّا سجده براى حضرت آدم علیه السلام ذكر شده است، شاید اشاره به این باشد كه همهى انسانها استعداد مسجود ملائكه شدن را دارند.
از این آیه تا 14 آیهى بعد، به داستان حضرت آدم علیه السلام مربوط مىشود.
مردى یهودى از حضرت على علیه السلام سؤال كرد: خداوند به ملائكه فرمود بر آدم سجده كنند، آیا از پیامبر اسلام نیز چنین احترامى كرده است؟
حضرت فرمود: خداوند به پیامبر صلى الله علیه وآله فضیلتى بالاتر از این داد، خداوند با آن عظمتى كه دارد همراه تمام فرشتگان، بر محمّد صلى الله علیه وآله صلوات مىفرستد و صلوات مؤمنین بر پیامبر را عبادت خود خوانده است. [20]
پيام ها
1- آفرینش انسان، در چند مرحله تحقّق یافته است. «ولقد خلقناكم ثمّ صوّرناكم»
2- سجده براى حضرت آدم بود، نه همهى انسانها. «قلنا للملائكة اسجدوا لآدم» و گرنه مىفرمود: «اسجدوا لكم» همانگونه كه فرمود: «خلقناكم ثمّ صوّرناكم»
3- در انسان، استعداد و لیاقت رسیدن به مقامى است كه مسجود فرشتگان شود. «اُسجدوا لآدم»
4- سجده براى غیر خدا، اگر بر اساس فرمان خدا باشد، شرك نیست. «قلنا... اُسجدوا لآدم»
5 - ابلیس، همپایهى فرشتگان بود و خطاب به فرشتگان، شامل او نیز مىشد. «فسجدوا الاّ ابلیس»
6- سجده نكردن ابلیس سهوى نبود، بلكه از روى علم و عمد بود. «الاّ ابلیس لم یكن من السّاجدین»