ترجمه
(خداوندا!) براى ما در این دنیا و در آخرت، خیر و نیكى مقرّر كن كه ما به سوى تو رهنمون و بازگشت كردهایم. (خداوند) فرمود: عذابم را به هر كس كه بخواهم (و مستحقّ باشد) مىرسانم، و(لى) رحمتم همه چیز را فرا گرفته است، پس بهزودى آن (رحمتم) را براى كسانى كه تقوى دارند و زكات مىدهند و آنان كه به آیات ما ایمان مىآورند، مقرّر مىدارم.
نکته ها
این آیه، بیان دعاى دیگر حضرت موسى علیه السلام در پى خواستهى قبلى است.
«هُدنا» اشاره دارد به توجّه آنان به سوى خدا وتوبه كردن از راه منحرفان و راه كسانى كه تقاضاى نابجاى دیدار خدا را داشتند.
به نقل ابن عبّاس، هنگامى كه آیهى «و رحمتى وَسِعَت كلّ شىء» نازل شد، شیطان نیز در رحمت الهى طمع كرد و گفت: عبارت «كلّ شىء»، شامل من هم مىشود. خداوند براى رفع این توهّم فرمود: «سأكتبها للّذین یتّقون...»
آرى، سفرهى رحمت الهى گسترده است و به همه كس مىرسد، امّا شمول رحمت براى غیر مؤمنان، به تفضّل الهى و به بركت مؤمنان و به طفیل آنان است. [286]
در روایت آمده است كه شخصى در نماز مىگفت: «اللهمّ ارحمنى و محمّداً و لاترحم معنا احداً»، خدایا! تنها من و محمّد صلى الله علیه وآله را مشمول رحمت خود قرار بده، نه هیچ كس دیگرى را. پیامبر صلى الله علیه وآله پس از نماز در انتقاد به او فرمود: رحمت نامنتهاى الهى و موضع وسیع و نامحدود را محدود ساختى! [287]
پيام ها
1- بهترین گامها و كارها، با ثباتترین آنهاست. «واكتب لنا»
2- انبیا در فكر تأمین سعادت دنیا و آخرت مردمند. «واكتب لنا فى هذه الدنیا حسنة و فى الآخرة»
3- از بهترین دعاها، جامعترین آنهاست. «فى هذه الدّنیا حسنة و فى الآخرة»
4- بازگشت خالصانه به سوى خدا، راه دریافت الطاف الهى است. «هُدنا»
5 - رحمت الهى نامحدود است، اگر كسى به آن نرسید، تقصیر از خود اوست. «رحمتى وسعت كلّ شىء» نقصى در فاعلیّت رحمت الهى نیست، بلكه نقص در قابلیّت و استقبال ماست.
6- رحمت خداوند فراگیر است، ولى عذاب الهى چنین نیست. «رحمتى وسعت... عذابى اُصیب به مَن اشاء»
7- اصل، رحمت الهى است و عذاب او عارضى است. (براى رحمت، فعل ماضى «وَسعت»، ولى براى عذاب فعل مضارع «اُصیب» آمده است)
8 - دعاى انبیا نیز در چهارچوب حكمت و قانون الهى مستجاب مىشود. «اكتب لنا... سأكتبها للّذین...»
9- با وجود تقوا و عمل به تكالیف، شمول رحمت الهى حتمى است، «سأكتبها للّذین...» ولى با وجود گناه و معصیت، عذاب حتمى نیست، زیرا با توبه و استغفار، امكان مغفرت وجود دارد. «عذابى اصیب به من اشاء»
10- رحمت الهى بىنهایت است، امّا شرط بهرهورى از آن، تقوا، پرداخت زكات و ایمان است. «یتّقون... الزّكاة... یؤمنون» بنابراین كسى كه زكات نمىدهد و یا بىتقوا مىباشد، از رحمت الهى محروم و در معرض عذاب الهى است.
11- زكات، در شریعت یهود نیز بوده است. «یؤتون الزكاة»
12- آنچه سبب دریافت الطاف الهى است، ایمان به تمام آیات است، نه بعض آنها. «بآیاتنا یؤمنون»