ترجمه
به سپیده دم سوگند.
به شبهاى ده گانه سوگند.
به زوج و فرد سوگند.
به شب سوگند آنگاه كه سپرى شود.
آیا (در این سوگندها) براى اهل خرد، سوگندى مهم نیست؟
نکته ها
«فجر» به معناى شكافتن است و مراد از آن، شكافتن تاریكى با سپیده دم است كه زمان مقدّس و با ارزشى است و در آن هنگام، جنبندهها به تكاپو مىافتند و صبح و روز تازهاى را آغاز مىكنند.
در حدیثى مراد از فجر را حضرت مهدىعلیه السلام دانسته «الفجر هو القائمعلیه السلام» كه شب تاریك ظلم و فساد، به صبح قیام آن حضرت برچیده خواهد شد.(34)
«حِجر» به معناى منع و مراد از آن عقل است كه انسان را از كار خلاف منع مىكند. چنانكه «محجور» به معناى ممنوع التصرف است.
در روایات، براى «شَفع» به معناى زوج و «وَتر» به معناى فرد، مصادیق زیادى گفته شده است، از جمله اینكه مراد از وتر، روز نهم ذىالحجه (روز عرفه) و مراد از شفع روز دهم ذىالحجه (عید قربان) است و یا مراد از شفع، دو كوه صفا و مروه است و مراد از وتر، كعبه كه یكى است. و یا مراد از وتر، خداوند یكتا و مراد از شفع، مخلوقاتاند كه همه جفت و زوج هستند، یا مراد نماز مستحبّى شفع و وتر است كه در سحر خوانده مىشود و یا مراد از شفع، روز نهم و دهم ذى الحجه و وتر، شب مشعر است.(35)
زمان خیلى ارزشمند و بلكه مقدّس است و نباید آن را بیهوده از دست دهیم. خداوند به تمام بخشهاى زمان سوگند یاد كرده است؛
«والصبح»(36) به صبح سوگند، «والضُحى»(37) به چاشت سوگند، «والنهار»(38) به روز سوگند، «والعصر»(39) به عصر سوگند.
جالب آنكه به سحر سه بار سوگند یاد كرده است؛ «والّیل اذا یَسر»(40)، «والّیل اذا عَسعس»(41)، «والّیل اذ أدبر»(42) (به شب سوگند آنگاه كه رو به آخر مىرود، یعنى به هنگام سحر سوگند.)
مراد از «لیال عَشر»، یا ده شب آخر ماه مبارك رمضان است كه شبهاى قدر در آن قرار گرفته و یا ده شب اول ماه ذى الحجه است كه روز عرفه و عید قربان را شامل مىشود.
34) تفسیر برهان.
35) تفسیر نور الثقلین.
36) مدثّر، 34.
37) ضحى، 1.
38) شمس، 3.
39) عصر، 1.
40) فجر، 4.
41) تكویر، 17.
42) مدثّر، 33.
پيام ها
1- زمان، مقدّس و قابل سوگند است. «والفجر»
2- بعضى ایام از قداست ویژهاى برخوردار است. «ولیال عشر»
3- ساعات پایان شب كه سالكان در آن سیر معنوى دارند، از قداست خاصّى برخوردار است. «و الّیل اذا یسر»
4- مخاطبان قرآن، اهل خردند. «لذى حجر»
توضيحات
سیماى سوره فجر
این سوره سى آیه دارد و در مكّه نازل شده است.
نام آن برگرفته از آیه اول و به معناى سپیده دم است.
همانند دیگر سورههاى مكّى، آیات آن، كوتاه و كوبنده و انذار دهنده است.
این سوره بخشهاى متعددى دارد كه با سوگند به زمانهایى همچون شب، سحر و سپیده دم آغاز مىشود و با اشاره به سرگذشت اقوامى طغیان گرو سركش ادامه مىیابد.
سنّت آزمایش و ابتلا از سوى خداوند و عكس العملهاى متفاوت انسان در برابر آن و همچنین حضور انسان در دادگاه قیامت و اظهار حسرت و پشیمانىِ ناپاكان و ابراز خشنودى در رضایتِ پاكان، ادامه آیات این سوره را تشكیل مىدهد.