ترجمه
و قوم موسى پس از (رفتن) او (به كوه طور) از زیورهاى خود مجسّمهى گوسالهاى (ساختند و به پرستش) گرفتند كه صداى گاو داشت، آیا ندیدند كه آن (گوساله) با آنان سخن نمىگوید و به راهى هدایتشان نمىكند؟ آن را (به پرستش) گرفتند در حالى كه ستمكار بودند.
نکته ها
«عِجل»، به گوسالهى نر گفته مىشود و كلمهى «حُلّى»، به معناى زیورآلات است و «خُوار» صداى مخصوص گاو است.
امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت موسى علیه السلام به خدا گفت: سامرى، گوسالهاى از طلا براى مردم ساخته است، امّا صداى آن از چیست؟ وحى آمد كه این وسیلهى آزمایش مردم است، «یاموسى انّ تلك فتنة فلاتفحص عنها»، [269] قرآن نیز مىفرماید: «اِن هى الاّ فتنتك تضلّ بها من تشاء و تهدى من تشاء» [270]
قرآن، به مسألهى گوسالهپرستى بنىاسرائیل، در چهار سوره اشاره نموده است. البتّه گوسالهپرستى بنىاسرائیل زمینههاى فرهنگى، اجتماعى داشت، زیرا؛ اوّلاً آنان سالیان دراز در مصر، بتهایى به شكل گاو دیده بودند، ثانیاً همان گونه كه در آیه 138 خواندیم، پس از عبور از رود نیل چشمشان به قومى بتپرست افتاد و تحت تأثیر قرار گرفته و در عمق روحشان باقى ماند. ثالثاً تمدید مدّت سى شب به چهل شب، شایعهى مرگ موسى را به دست مخالفان پدید آورد و زمینه را براى انحراف آماده كرد و در نهایت، جهل مردم و هنر سامرى باعث شد تا قوم موسى از خداپرستى به گوسالهپرستى گرویدند. [271]
بنابراین عوامل انحراف چند چیز است:
1- نبود رهبرى یا غیبت او.
2- جهل و ناآگاهى مردم.
3- عالمان و هنرمندان منحرف و سوء استفاده از علم و هنر.
4- زیبایى و زرق و برق ظاهرى.
5 - سر و صدا و تبلیغات كاذب.
در آیه 87 سورهى طه، ساختن گوساله به سامرى نسبت داده شده است، امّا شگفت آنكه در تورات، به هارون نسبت داده شده است؟! [272] البتّه در این آیه به قوم موسى نسبت داده شده است، زیرا بسیارى از كار او راضى بودند و او را یارى نمودند. [273]
حضرت موسى براى هدایت مردم و رهایى از انحراف و دام سامرى، از دلائل ملموس استفاده كرد. مثلاً براى نفى الوهیّت گوساله با بیان اینكه مصنوع است نه صانع، محتاج مكان است و داراى وزن و حجم و شكل است و هیچ گونه هدایت و راهنمایى براى كسى ندارد، آنان را ارشاد نمود. [274]
پيام ها
1- گاهى انسان به چیزى كه واقعیّتى ندارد، ارزش مىدهد و تا حدّ پرستش او پیش مىرود. «و اتّخَذَ»
2- دعوت به گوسالهپرستى، پس از نافرمانى از رهبر و در غیاب رهبرى حقّ صورت مىگیرد. «من بعده» (زمانى كه حضرت موسى به میعادگاه رفته بود)
3- دشمن براى انحراف مردم، از هنر و تمایلات نفسانى استفاده مىكند. (مجسّمهى طلا) «حُلِیّهم عجلاً»
4- ارتدادِ اقوام، سابقهى طولانى دارد. «واتّخذ... عجلاً...»
5 - گوسالهى سامرى، مجسمّهاى بیش نبود. «جسداً»
6- در انحراف انسان، زرق و برق و سروصدا نقش عمدهاى دارد. «حلیّهم... خوار» بنابراین در پى هر صدا و هر زرق و برق و زیبایى نباید رفت.
7- معبود انسان باید هادى انسان باشد. «لا یهدیهم»
8 - شرك، ظلم است و كسى كه بدون دلیل و تنها بر اساس لجاجت، حقّ را رها كند و اسیر ساختههاى دست خود شود، ظالم است. «كانوا ظالمین»